کرونا، فوکویاما و تاریخی که سرانجام ندارد!

به گزارش پرسینا بلاگ، خبرنگاران- هر بار که رویداد عظیمی مثل شیوع بیماری کرونا رخ می دهد، بعضی اندیشمندان این سوال فلسفی را مطرح می نمایند که آیا ارابه تاریخ دوباره به حرکت درآمده است. اعتقاد به رویداد های عظیم به عنوان موتور محرکه تاریخ، زیربنای فکری این سوال است. از دیدگاه این اندیشمندان، تاریخ در زمانی که آرامش برقرار است، متوقف می گردد یا به کندی حرکت می نماید. در نتیجه، رویداد های عظیم، به عنوان نیروی پیش برنده ارابه تاریخ عمل می نمایند. بعضی دیگر، پا را از این فراتر گذاشته و این دیدگاه را مطرح کردند که دیگر هیچ رویداد عظیمی نمی تواند تاریخ را به حرکت درآورد. چرا که از اساس، تاریخ به انتها رسیده است. فرانسیس فوکویاما، فیلسوف سرشناس سیاسی، از جمله این متفکران است که حالا کرونا دیدگاه های سابق او را به چالش کشیده است.

به گزارش خبرنگاران، ویروس جدید کرونا، معروف به کووید- 19 هنوز در سراسر دنیا تاخت و تاز می نماید و هر روز جان انسان های بیشتری را می گیرد. تعداد مبتلایان به این بیماری به دو میلیون نفر در کل دنیا، نزدیک شده که از این تعداد، بیش از 126 هزار نفر جان شان را از دست داده اند. همچنین، کرونا خسارت های مالی هنگفتی به بسیاری از کشور ها تحمیل نموده و می نماید. امری که به گفته بسیاری از صاحب نظران به تغییر نظم دنیای منجر خواهد شد. اما در کنار خسارت های مادی، کرونا تغییرات عظیمی در سبک زندگی و افکار مردم ایجاد نموده است. برخی نظریاتی که در گذشته نه چندان دور، مسلم و بدیهی به نظر می رسیدند، حالا دیگر به شدت زیر سوال رفته اند. نظریه انتها تاریخ فرانسیس فوکویاما، که از قبل با چالش های زیادی روبرو بود، از جمله این نظریات است.

فوکویاما در سال 1992، با نوشتن کتابی تحت عنوان انتها تاریخ و انسان واپسین نظریه معروف خود درباره پیروزی نهایی لیبرال دمکراسی غربی را عنوان کرد. او در این کتاب خاطرنشان کرد که با صعود شیوه حکمرانی لیبرال دمکراسی غربی بعد از انتها جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تاریخ بشر متوقف شد. فوکویاما در این نظریه معتقد است که ظهور لیبرال دمکراسی غربی به معنای انتها تحول ایدئولوژیکی بشر و دنیای سازی لیبرال دمکراسی غربی به عنوان شکل نهایی حکمرانی بشر است.

اما در سال های اخیر، به موازات صعود جریان های سیاسی راستگرا در اروپا و آمریکا، ضربات سهمگینی به پیکر نظریه فوکویاما وارد شد به نحوی که وی را به تجدیدنظر در آن وادار کرد. فوکویاما در سال 2018، کتابی تحت عنوان هویت نوشت و برجسته شدن جنبش های سیاسی هویتگرا را تهدیدی برای نظام لیبرال دمکراسی در دنیا دانست. افزون بر این، فوکویاما در مخالفت با این گونه جنبش ها، مقاله ای در نشریه فارین آفرز نوشت و از بحران دمکراسی در غرب سخن گفت.

فرانسیس فوکویاما، نظریه پرداز سرشناس علوم سیاسی

ضربات کرونا به نظریه فوکویاما

در ادامه ضربات به نظریه فوکویاما، کرونا شیوع پیدا کرد و این نظریه را بیش از پیش زیر سوال برد. شیوع این بیماری، نقدها بسیاری را متوجه نظریه فوکویاما کرد. چرا که از دیدگاه منتقدان، لیبرال دموکراسی غربی که از دیدگاه فوکویاما بهترین دستاورد بشر در حوزه حکمرانی بود، نتوانست جلوی شیوع کرونا را بگیرد. این در حالی است که برخی کشور های غیردمکراتیک و اقتدارگرا عملکرد بهتری در مقابله کرونا نشان دادند. غربی ها حتی در مهار کرونا هم از کشور های غیردمکراتیک عقب افتادند.

منتقدان عموما به تجربه چین در مقایسه با کشور هایی نظیر ایتالیا و آمریکا اشاره می نمایند. آنان معتقدند که چین، به نحو موثر و سریعی توانست یک شهر بسیار پرجمعیت مثل ووهان را قرنطینه و در یک مدت نسبتا محدود، کرونا را در کانون اولیه شیوع آن ریشه کن کند. یک دلیل مهم این پیروزیت، به نقش پررنگ دولت در اداره کردن جامعه باز می گردد. در آمریکا، که دولت نقش چندانی در اقتصاد ندارد، تصمیم گیری سریع و قاطع برای مقابله با کرونا دشوارتر بود. وقتی کرونا شیوع پیدا کرد، باز هم دولت به دلیل عدم مداخله در بخش خصوصی نتوانست تجهیزات لازم را برای مقابله با کرونا تهیه کند. دولت دونالد ترامپ، به وسیله فعال سازی قانون فراوری دفاعی، برخی شرکت های عظیم صنعتی را به فراوری دستگاه های تنفس مصنوعی ترغیب کرد. از دیدگاه منتقدان نظریه فوکویاما، اگر دولت آمریکا شرکت های دولتی عظیمی در اختیار داشت، بدون اتلاف وقت برای فراوری چنین دستگاه هایی اقدام می کرد. در حالی که در لیبرال دمکراسی بر عدم مداخله دولت در اقتصاد تاکید می گردد، کرونا نشان داد که گاهی مداخله دولت در مدیریت جامعه لازم است. مثلا در ماجرای فراوری واکسن برای کرونا، دولت ممکن است مجبور گردد در این امر مداخله کند. چرا که شرکت های خصوصی ممکن است به خاطر محاسبات مرتبط با هزینه-فایده، از فراوری واکسن خودداری نمایند.

بیشتر بخوانید:

فوکویاما: از انتها تاریخ تا هشدار درباره رشد ملی گرایی

فوکویاما: ایران به سمت انفجار درونی پیش می رود

وقتی واکسن کرونا فراوری گردد، پایه دیگری از پایه های نظریه فوکویاما ممکن است فروریزد. چرا که تزریق واکسن به افراد اجباری خواهد بود، چون بیماری کرونا دیگر فقط یک مسئله فردی نیست بلکه به سلامت کل جامعه مربوط می گردد. اینجا مقوله آزادی های فردی، که یکی از ستون های نظریه انتها تاریخ است، زیر سوال می رود.

این ملاحظات باعث شده برخی محافل رسانه ای از فوکویاما بخواهند که بار دیگر در نظریه خود تجدیدنظر کند. در همین رابطه، روزنامه العرب، چاپ لندن، نوشت: بعد از اینکه طوفان کرونا مسلمات کتاب اول فوکویاما (انتها تاریخ) را با خود برد، بار دیگر از فوکویاما خواسته می گردد که در این مسلمات تجدید نظر کند. چرا که دنیا در آستانه ورود به نظامات متناقضی است. نظاماتی که ممکن است برخی از ارکان مورد نظر فوکویاما را منهدم نمایند و او را مجبور نمایند که در حمایت پرشور از لیبرالیسمِ بدونِ ضوابطِ سختِ فردی و جمعی کمی تامل کند.

از سوی دیگر، برخی خواهان درنگ و تامل بیشتر، قبل از هرگونه قضاوت در خصوص نظریه فوکویاما هستند. چرا که به اعتقاد این گروه، همه کشور های غیردمکراتیک نتوانسته اند مانند چین در مقابله با کرونا پیروز شوند. چه بسا برخی کشور های اقتدارگرا، از کشور های غربی هم عملکرد بدتری در مبارزه با ویروس کرونا دارند. از این رو، باید صبر کرد و دید که آیا کرونا ارابه تاریخ را به حرکت درمی آورد یا نه و اگر به حرکت درمی آورد، آیا این ارابه نظریه انتها تاریخ را له خواهد نمود یا از کنار آن رد خواهد شد؟