آسیب شناسی رونداصلاحات اقتصـادی ایران توسط نیلی و مشایخی؛ معمـای زندانی

به گزارش پرسینا بلاگ، آخرین گردهمایی فارغ التحصیلان دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف، با حضور و سخنرانی دو استاد برجسته این دانشکده برگزار گردید: علینقی مشایخی و مسعود نیلی. این دو استاد دانشگاه، درباره آینده ایران و رسالتی که نخبگان در آینده دارند، نظرات خود را با شاگردان سابق به اشتراک گذاشتند.

آسیب شناسی رونداصلاحات اقتصـادی ایران توسط نیلی و مشایخی؛ معمـای زندانی

به گزارش خبرنگاران مشایخی ساختارهای معیوب را عامل اصلی مسائل کنونی دانست و ارائه راه چاره به جای منازعات حزبی را ضرورتی برای خروج از وضعیت کنونی مطرح نمود.

عکس: امیر پورمند، جهانی اقتصاد

نیلی نیز با ارائه آمارهای اقتصادی و مرور تجربه های تاریخی و سیاسی، اوضاع کنونی کشور را به مثال معمای زندانی تشبیه کرد که در آن هیچ یک از طرفین حاضر به پیش قدم شدن برای اصلاحات اقتصادی نیستند. معمای زندانی یکی از معروف ترین مثال های نظریه بازی ها است که نشان می دهد دو گروه از ترس عدم همکاری گروه رقیب به جای همکاری با هم و کسب منفعت بیشتر، گزینه عدم همکاری را انتخاب می نمایند.

مسائل ساختاری

سخنران ابتدایی نشست آینده ایران و رسالت نخبگان علینقی مشایخی بنیان گذار دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف بود. او در صحبت های خود، سعی کرد به ریشه یابی چالش های فعلی اقتصاد ایران بپردازد. مشایخی با بیان اینکه امروز همه می دانند وضعیت کشور خوب نیست، گفت: شاخص های مختلف از جمله افزایش فساد، بیکاری و پرونده های قضایی و کاهش رشد اقتصادی حاکی از آن است که نظام حکومتی و سیاسی کار خود را به خوبی انجام نداده است. به گفته او، این مسائل درحالی وجود دارد که هم کشور پتانسیل خوبی دارد و هم مسوولان نمی خواهند بر کشوری حکومت نمایند که دارای این شاخص های بد باشد. مشایخی با طرح این سوال که با وجود پتانسیل ها و نیتِ خیر مسوولان چرا این مسائل به وجود آمده است، گفت: پاسخ به این سوال را باید در ساختارهایی جست که در نظام های سیاسی، اقتصادی و قضایی مستقر شده و عملنمودها نیز نشات گرفته از همین ساختارها است.

مشایخی با ذکر مثال هایی از ساختارهای اقتصادی ناکارآمد، اعمال قیمت دستوری ارز به دلیل مابه التفاوت قابل توجه آن با قیمت آزاد را منشا بسیاری از رانت ها و فسادها برشمرد، که موجب فساد سیستم نیز می شوند. مثال دیگر وی درباره ساختارهای اشتباه، سوبسید فراوان برای حامل های انرژی بود که باعث افزایش مصرف، افزایش قاچاق و همچنین نفع بیشتر ثروتمندان نسبت به اقشار کم درآمد شده است. یکی دیگر از نمودهای مشکل ساختاری نیز بنگاه های دولتی هستند که تاثیر زیادی از نظام سیاسی می گیرند و توسط مدیرهای تحمیلی اداره می شوند و به همین دلیل راندمان بسیار پایینی دارند. از نظر مشایخی، ریشه همه این مسائل، ساختارهای اشتباهی است که در هر کجای جهان نیز پیاده گردد، همین نتیجه ها را در پی خواهد داشت. استاد مدیریت دانشگاه شریف توضیح داد: زمانی که نظام اقتصادی، فرصت رانت جویی و فساد را ایجاد می نماید، آن گاه حتی افراد سالمی هم که در آن سیستم درحال فعالیت هستند نیز به سمت استفاده از رانت خواهند رفت. تفاوت وضعیت کنونی کشور با دوران ابتدای انقلابساختارهایی است که باعث به وجود آمدن این مفسده ها شده است. با توجه به فعال بودن کارخانه فراوری فساد که همان ساختارهای معیوب هستند، برخورد قضایی به تنهایی نمی تواند کافی باشد.

محکوم به ساختن کشورمان هستیم

مشایخی با پذیرش اوضاع نابسامان کشور، بیان نمود که در عین حال، ایران از پتانسیل های زیادی از جمله منابع طبیعی و شرایط جغرافیایی برخوردار است. این استاد دانشگاه، یکی دیگر از پتانسیل های امیدوارنماینده کشور را علاقه خانواده ها به تحصیل فرزندان خود بیان نمود که همیشه یکی از بزرگ ترین دغدغه های خانواده ها بوده است. مشایخی با بیان اینکه رقابت ها و گفتمان سیاسی به جای تمرکز بر ارائه راه چاره برای ایران، بر موضوعات بی اهمیت از جمله منازعات جناحی متمرکز شده است، ادامه داد: متاسفانه از دوران قبل از انقلاب تا الان، جریان های روشنفکری هم راه چارهی برای ارائه نداشته اند و اغلب گفتمان آنها فاقد عمق بوده است و نتوانسته اند ریشه های جامعه ای که توانایی پیشرفت دارد را تبیین و برای مسائل راه چاره ارائه نمایند. استاد مدیریت دانشگاه شریف پس از برشمردن مسائل کشور، مسوول حل این مسائل در آینده را تحصیل کردگان کشور دانست، و ریشه یابی مسائل و ارائه راه چاره بدون در نظر داشتن اینکه این سخنان شنیده خواهد شد یا خیر را مسوولیت نخبگان دانست او خطاب به شاگردان سابق خود گفت: ما محکوم به ساختن کشورمان هستیم و انتظار من این است که شما تحصیلکردگان بتوانید چراغ راه را روشن کنید.

درآمد سرانه؛ یک دهه توقف

نیلی در ابتدای سخنان خود با به تصویر کشیدن نمودار درآمد سرانه کشور از سال 80 به بعد مطرح نمود: ما از دوران جنگ به بعد روندی صعودی در این شاخص داشته ایم، علاوه بر این در فاصله سال های 80 تا 85 علاوه بر روند صعودی با ثبات بیشتری نیز همراه بوده ایم. اما از سال 1386 افزایش درآمد در اقتصاد ما متوقف شده است و اگر راستا قبلی را با رشد متوسط سالانه 5/ 6 درصد ادامه می دادیم در سال 1404 درآمد سرانه به میزان بیش از دو برابر سال 86 می رسید، اما اکنون شکاف ایجاد شده شکاف نگران نماینده ای است که نشان دهنده توقف ساز و کارهای ایجاد درآمد در اقتصاد کشور است.

این اقتصاددان با برشمردن سناریوهای احتاقتصادی آینده اقتصاد ایران، سناریوی اول را دریافت شتابی دانست که بتواند ما را به روند گذشته برساند. نیلی شرط تحقق این سناریو را رشد متوسط 13 درصدی سالانه دانست اما احتمال وقوع این سناریو را بسیار پایین تخمین زد. سناریوی بعدی که نیلی از آن نام برد، رشد اقتصادی متوسط 5/ 6 درصد در سال است. اگر چنین رشدی، از امسال آغاز گردد، به رغم نرسیدن به روند گذشته، حرکتی رو به جلو است. سناریوی سوم نیز رشد نیم تا یک درصدی است. برای پاسخ به این سوال که کدام یک از این سناریوها رخ می دهد در ابتدا باید به این سوال جواب داد که چرا رشد اقتصادی از سال 1386 به بعد متوقف شد؟

نیلی دو شاخص بهره وری و موجودی سرمایه را عوامل بالقوه رشد اقتصادی مطرح نمود و با مرور گذشته 40 ساله اقتصاد کشور، گفت: رشد بهره وری در بلندمدت اقتصاد ایران صفر بوده و عملا این شاخص تاثیر خاصی بر رشد اقتصادی نداشته است و از اینجا می توان نتیجه گرفت که هر چقدر موجودی سرمایه رشد نموده، کشور رشد اقتصادی داشته است. داده های ارائه شده از سوی نیلی نشان دهنده تطابق این دو شاخص در تاریخچه اقتصاد ایران است؛ مثلا در دهه 80 رشد اقتصادی 4/ 4 درصد بوده و رشد موجودی سرمایه نیز 6/ 4 درصد اعلام شده است که بسیار به یکدیگر نزدیک بوده اند. نکته مهم اینجاست که رشد موجودی سرمایه از همان سال 86 که رشد اقتصادی متوقف شده، آغاز به کاهش شدید نموده به طوری که میانگین رشد موجودی سرمایه در دهه 90 به کمتر از 8/ 1 درصد رسیده است که چشم انداز خوبی از اقتصاد را به نمایش نمی گذارد. از نظر نیلی، این شاخص ها نشان دهنده سختی راستا برای رسیدن به رشدهای مناسب در آینده است و احتمال رخ دادن رشدهای پایین مانند سناریوی سوم بیشتر است.

ابرچالش های پیش بینی شده

مسعود نیلی در این سخنرانی ابرچالش های کشور درحال حاضر را بار دیگر مرور و به همگان یادآوری کرد. ابرچالش هایی که ذیل سرفصل های محیط زیست، پولی و بانکی، اقتصادی و بودجه و صندوق های بازنشستگی قرار می گیرند. نیلی دلیل به وجود آمدن این ابرچالش ها را برداشت بیش از اندازه از دارایی های اقتصادی و طبیعی دانست. مثلا در بخش تعامل با طبیعت، با مازاد برداشت از جنگل ها و مراتع، دهه ها بیابان زایی، مازاد برداشت آب های سطحی و زیرزمینی و مازاد مصرف سوخت های فسیلی و پدیده آلودگی هوا روبه رو هستیم. یا در حوزه اقتصادی نیز با مازاد برداشت مواجهیم و بانک ها وابستگی زیادی به بانک مرکزی پیدا نموده اند. در بحث بودجه با وجودکسری بودجه پایدار هزینه های اجتناب ناپذیر، افزایش چشمگیری داشته اند. همچنین دخالت دولت در جزئیات و معین قیمت و دخالت سیاست در بنگاه داری باعث شده است که علاوه بر مشکل بیکاری مشکل جدی فقر شاغلان نیز به وجود بیاید. بحث صندوق های بازنشستگی نیز هر سال حادتر از سال قبل می گردد. چند سالی است که صندوق ها به بودجه عمومیدولت وابسته هستند و امسال 80 هزار میلیارد تومان از بودجه صرف این صندوق ها می گردد. پیش بینی نیلی این است که سال آینده رقم وابستگی به 100 هزار میلیارد تومان می رسد و با توجه به افزایش تعداد بازنشستگان این روند شدیدتر نیز خواهد شد.

از نظر نیلی، ویژگی تمام این ابرچالش ها آن است که هیچ کدام غیر منتظره نبوده اند و از قبل پیش بینی شده اند. او معتقد است با اینکه ابعاد این مسائل اکنون بسیار بزرگ شده اما هنوز تبدیل به مسائل غیرقابل حل نشده اند و هنوز فرصت اصلاح آنها وجود دارد. نیلی با استناد به تجربه های گذشته اقتصاد ایران، مشکل اصلی در کشور را کیفیت سیاست گذاری دانست و گفت: گلوگاه ضعف نظام کارشناسی نبوده است.

مغالطه با عدالت اجتماعی و لیبرال

استاد اقتصاد دانشگاه شریف در واکاوی این مساله، اصل موضوع را طرح این پرسش دانست که چه ویژگی هایی در نظام سیاست ورزی به صورت تاریخی، مانع از اتخاذ تصمیمات درست اقتصادی شده است؟ به گفته نیلی، هدف سیاستمدار در هر جای جهان کسب رضایت مردم است و رضایت مردم هم در هر جای جهان با مصرف بیشتر و ارزان تر فراهم و این هدف با دو رویکرد افزایش درآمد و کاهش تورم محقق می گردد که همان رشد اقتصادی در فضای غیرتورمی است. در این شرایط، چون رشد باید پایدار بماند فشاری بر عوامل زیست محیطی و اقتصادی نمی آید و به نوعی کسب محبوبیت از روش درست آن است. اما راه دوم از نظر این اقتصاددان، عرضه ارزان منابع اقتصادی و طبیعی است که این روش کسب محبوبیت به وسیله مصرف منابع است. طبق تحلیل نیلی، رویکرد اول همیشه همراه با ملاحظات بین نسلی است و کمتر برای نسل موجود محبوب است، ولی رویکرد دوم از محبوبیت بیشتری برای نسل موجود برخوردار است. اما در ایران کدام رویکرد را سیاستمداران پیش گرفته اند؟ نیلی در این باره گفت: در کشور ما، سیاست مداران علاقه مند به رویکرد دوم هستند و اسم آن را نیز عدالت اجتماعی گذاشته اند و برای اینکه کسی به سمت رویکرد اول نرود، اسم آن را لیبرال گذاشته اند. او ادامه داد: گروه های سیاسی به رغم تقابل جدی که با هم دارند در مسائل اقتصادی همفکرند و توزیع ارزان ذخایر طبیعی و اقتصادی، استفاده از درآمدهای نفتی برای جبران کوتاه مدت و عدم تعادل های اقتصادی رسالت اصلی دولت ها بوده است. این باعث شده است که رقابت های اقتصادی در کشور در حوزه هایی غیر از اقتصاد باشد و این اقتصاد است که در ایران برخلاف کشورهای دیگر سیاست را تغذیه می نماید.

عدم تداوم شرایط موجود

نیلی سخنان خود را با این پرسش ادامه داد: این شرایط و مصرف تا چه زمانی می تواند ادامه پیدا کند؟ او برای پاسخ به این سوال، به مقایسه آمار اوج درآمد و مصرف سرانه در طول 4 دهه اخیر پرداخت. به گفته نیلی، بالاترین سطح درآمد سرانه کشور بعد از اوجی که در سال 55 داشت، مقدار آن در سال 90 حدود 70 درصد مقدار ثبت شده در سال 55 است اما از آن طرف مقدار مصرف در سال 90 در حدود 7/ 1 برابر مصرف سرانه سال 55 است(درآمد سرانه کشور به قیمت های ثابت به قیمت های ثابت در سال 55 در حدود 3 میلیون و 700 هزار تومان بود و در سال 90 معادل 2 میلیون 600 هزار تومان ثبت شده است). این داده ها نشان می دهند که مقدار برش مصرف از کیک GDP بزرگ تر شده است و برش های دیگر مثل سرمایه گذاری و دولت کوچک تر شده اند. به گفته نیلی، واضح است که این مصرف نمی تواند ادامه پیدا کند همان طور که در 10 سال گذشته هم مشاهده شده است و سطح رفاه جامعهکاهش پیدا خواهد نمود.

با در نظر دریافت اینکه اکنون در ظرفیت های زیست محیطی و اقتصادی دچار مشکل هستیم و علاوه بر آن درآمد همیشگی نفت خود را نیز از دست داده ایم و درآمد نفتی به مقدار بسیار پایینی رسیده است، نیلی معتقد است اقتصاد کشور قربانی اصلی قواعد سیاست ورزی کشور شده است و اگر نتوان این مشکل را اصلاح کرد کشور در شرایط سختی قرار خواهد گرفت.

سناریوهای احتاقتصادی آینده

مسعود نیلی در آخرین بخش از صحبت های خود به سناریوهای احتاقتصادی آینده و راه های خروج از وضعیت موجود پرداخت. نیلی با نگاهی به عملکرد گذشته سیاست مداران نتیجه گیری کرد که آنها، دو ابزار برای حل مسائل را به کار گرفته اند؛ رویکرد اول سیاست های انبساطی و توزیعی است که همیشه با وعده هایی از قبیل اصلاح قیمت ها و پرداخت یارانه های نقدی همراه بوده و اکنون هم احتمال وقوع چنین اتفاقی زیاد است. و رویکرد دوم نیز سیاست کج دار و مریز است که هیچ گاه سراغ اصلاحات اقتصادی نرفته اند و فقط مسائل را به صورت مقطعی حل نموده اند.

به گفته این اقتصاددان، رویکرد اول منجر به افزایش ناترازی ها خواهد شد و رویکرد دوم نیز نمی تواند ادامه پیدا کند. از منظر نیلی، روش درست این است که سراغ همان عواملی برویم که این شرایط را به وجود آورده اند و دست به اصلاح آنها بزنیم، ولی نکته اصلی اینجاست که این راه چاره جذابیت اجتماعی ندارد و در نتیجه هیچ جریان سیاسی به تنهایی انگیزه ای برای این اصلاح اقتصادی ندارد. نیلی شرایط فعلی را به مثال معروف معمای زندانی تشبیه کرد، در حقیقت در وضعیتی گرفتار شده ایم که هیچ کس انگیزه ای برای خروج از این تعادل بد را ندارد و به نظر کشور احتیاجمند یک بازنگری در رویکرد سیاسی به اقتصاد است. از نظر نیلی، آن چیزی که الان برای نجات اقتصاد احتیاج است، مطالبه راه چاره از گروه های سیاسی است و اینجا جایی است که رسالت نخبگان است که ابرچالش ها را به گفتمان عمومی تبدیل کنیم.

پریها: پریها | اخبار، سرگرمی، ورزش، فال، پزشکی، سینما

منبع: اقتصادنیوز
انتشار: 23 مرداد 1400 بروزرسانی: 23 مرداد 1400 گردآورنده: persinablog.ir شناسه مطلب: 1307

به "آسیب شناسی رونداصلاحات اقتصـادی ایران توسط نیلی و مشایخی؛ معمـای زندانی" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "آسیب شناسی رونداصلاحات اقتصـادی ایران توسط نیلی و مشایخی؛ معمـای زندانی"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید